Class 12 Sanskrit Model Paper 2 – UP Board Sanskrit Solutions
समय : 3 घण्टे 15 मिनट
पूर्णांक : 70
निर्देश प्रारम्भ के 15 मिनट परीक्षार्थियों को प्रश्न-पत्र पढ़ने के लिए निर्धारित हैं।
प्रश्न 1.
निम्नलिखित गद्य खण्ड पर आधारित प्रश्नों के उत्तर दीजिए। (2 × 5=10)
उषसि च उत्थाय तस्य रविडधार्मिकस्य मनोरथं धनविसरैः पूरयित्वा, रमणीयेषु प्रदेशेषु कृतवसतिः अल्पैरेवाहेभिः उज्जयिनीम् आगाम्। तत्र पौराणां नमस्कारालिसहस्त्राणि प्रतीचछन् विवेश नगरीम्। दृष्ट्वा च पितरं दूरादेव अवतीर्य वाजिनः मौलिना महीम् अगच्छत्। अथ प्रसारितभुजेन ‘एसेहि’ इत्याहूय, पित्रा सुचिरं गाढम्, उपगूढः, करे गृहीत्वा विलासवतीभवनम् अनीयत राज्ञा। तयापि तथैव प्रत्युद्गम्य अभिनन्दितागमनः दिग्विजयसंबद्धाभिरेव ‘कथाभि: कंचित् कालं स्थित्वा, शुकनासं द्रष्टुम् आययौ। तत्रापि अमुनैव क्रमेण सुचिरं स्थित्वा, निवेद्य वैशम्पायनं स्कन्धावारवर्तिनं कुशलिनम् आलोक्य च मनोरमाम् आगत्य विलासवतीभवने एव सर्वाः स्नानादिकाः क्रियाः निरवर्तयत्।
(i) चन्द्रापीडः जरविड़धार्मिकं किं दत्तवान्?
(ii) पौराणां नमस्कारराञ्जलिसहस्त्राणि प्रतीच्छन् चन्द्रापीडः कुत्र – प्रविवेश?
(iii) करे गृहीत्वा पित्रा चन्द्रापीडं कुत्र अनयत्?
(iv) चन्द्रापीडः कं द्रष्टुम् आययौ?
(v) चन्द्रापीड: कुत्र आजगाम?
अथवा
प्रविश्य च गुहाद्वार एव धवलशिलातले समुपविष्टाम् अधोमुखीम् कथमपि तरलिकया विधृतशरीराम् महाश्वेताम् अपश्यत्। दृष्ट्वा च किमेतदिति तरलिकाम् अपृच्छत्। अथ महाश्वेतैव प्रत्यवादीत्-महाभाग! श्रुयताम्-केयूरकात् भवद्गमनम् आकर्य, विदीर्णमानसा समुत्पन्नानेक गुणवैराग्या पुनः कष्टतरतपश्चरणाय यावत् अत्रैवाहम् आयाता, तावत्र महाभागस्यैव तुल्याकृतिं ब्राह्मणयुवानम् अपश्यम् स तु माम् उपसृत्य अदृष्टपूर्वोऽपि प्रत्यभिजानन्निव सुचिरम् आलोक्य अब्रवीत्-“वरतनु, सवों जनो जगति वयसः सदृशम् आचरति। तव पुनः विसदृशानुष्ठाने कोऽयं प्रत्यनः? यदियं मालतीमालवे कण्ठप्रणयैकयोग्यता तनुः अनुचितेन अनेन तप:करणक्लेशेन ग्लानिम् उपनीयते” इति।
(i) गुहाद्वारे प्रविश्य चन्द्रापीडः कां पश्यति?
(ii) तरलिकां महाश्वेता विषये प्रश्नं कः पृच्छति?
(iii) चन्द्रापीइस्य प्रश्नोत्तरम् का ददाति?
(iv) धवलशिलातले का समुपविष्टाम?
(v) महाश्वेता कम् अपश्यत्?
प्रश्न 2.
अपनी पाठ्य-पुस्तक के आधार पर किसी एक पात्र का हिन्दी में चरित्र चित्रण कीजिए। (अधिकतम 100 शब्द) (4)
(i) शुकनास
(ii) कादम्बरी
(iii) चन्द्रापीड
प्रश्न 3.
बाणभट्ट का जीवन परिचय हिन्दी अथवा संस्कृत में दीजिए। (4)
प्रश्न 4.
निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) शुकः’ कादम्बर्याम् पूर्वजन्मनि कः आसीत् ?
(i) श्वेतकेतु
(ii) कपिञ्जल:
(iii) वैशम्पायनः
(iv) चन्द्रापोड:
(आ) पुण्डरीकस्य पिता कः?
(i) श्वेतकेतुः
(ii) अश्वकेतुः
(iii) सूर्यकेतुः
(iv) चन्द्रकेतुः
प्रश्न 5.
निम्नलिखित श्लोकों में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) स त्वं मदीयेन शरीरवृत्तिं देहेन निर्वर्तयितुं प्रसीद।
दिनावसानोत्सुकबालवत्सा विसृज्यतां धेनुरियं महर्षेः।।
अथवा
(आ) तस्मिन् क्षणे पालयितुः प्रजाना मुत्पश्यत: सिंहनिपातमुत्रम्।
अवाङ्मुखस्योपरि पुष्पवृष्टिः पपात विद्याधरहस्तमुक्ता।।
प्रश्न 6.
निम्नलिखित में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित संस्कृत में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) निशम्य देवानुचरस्य वाचं मनुष्यदेवः पुनरप्युवाच।
धेन्वा तदध्यासितकातक्ष्या निरीक्ष्यमाणः सुतरां दयालुः।।
अथवा
(आ) पुरन्दर श्री; पुरमुत्पताक, प्रविश्य पौरैरभिनन्द्यमानः।
भुजे भुजङ्गेन्द्रसमानसारे, भूयः स भूमेधुरमाससञ्ज
प्रश्न 7.
कालिदास का संक्षिप्त जीवन परिचय हिन्दी या संस्कृत में दीजिए। (4)
अथवा
कालिदास की काव्यशैली संक्षेप में हिन्दी अथवा संस्कृत में लिखिए।
प्रश्न 8.
निम्नलिखित में दिए गए विकल्पों में से सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) रघुवंशे समुपवर्णित: अन्तिमः राजा अस्ति
(i) चन्द्रकेतुः
(i) अग्निवर्णः
(iii) मलयकेतुः
(iv) अजः
(आ) नन्दिनी ग द्वाविंशे दिवसे कुत्र प्रविष्टा?
(i) कानने
(ii) देवालये
(iii) गुहायाम्
(iv) वने
प्रश्न 9.
निम्नलिखित में से किसी एक की हिन्दी में ससन्दर्भ व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) रम्यान्तर: कमलिनीहरितैः सरोभि
श्छायाद्रुमैर्नियमितामयूखतापः।
भूयात् कुशेशयरजोमृदुरेणुरस्याः
शान्तानुकूलपवनश्च शिवश्च पन्थाः।।
अथवा
(आ) शुश्रूवस्व गुरुन् कुरु प्रियसखीवृत्तिं सपत्नीज़ने
भर्तर्विप्रकृताऽपि रोषणतया मा स्म प्रतीपं गमः।
भूयिष्ठं भव दक्षिणा परिजने भाग्येष्वनुत्सेकिन
यान्तयेवं गृहिणीपदं युवतयो वामाः कुलस्याधयः।।
प्रश्न 10.
निम्नलिखित में से किसी एक सूक्ति की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(i) अति स्नेह: पापशही।
(ii) वनौकसोऽपि सन्तो लौकिकज्ञा वयम्। वामाः कुलस्याधायः।
(iii) अपसृत पाण्डुपत्रा मुञ्चन्तयश्रूणीव लताः
प्रश्न 11.
महाकवि कालिदास की नाट्य शैली का परिचय हिन्दी या संस्कृत में दीजिए। [4]
प्रश्न 12.
निम्नलिखित दिए गए विकल्पों में से सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) दुष्यन्तस्य नाट्यशास्त्रीय श्रेणी अस्ति [1]
(i) मीरललितः
(ii) धीरप्रशान्तः
(iii) धीरोदात्तः
(iv) धीर गंभीर:
(आ) अभिज्ञानशाकुन्तले कति ऋषयः सन्ति?
(i) त्रयः
(ii) पञ्च
(iii) षट्
(iv) द्वौ
प्रश्न 13.
निम्नलिखित विषयों में से किसी एक विषय पर संस्कृत में 10 पंक्तियों में निबन्ध लिखिए। (10)
(i) जनसंख्याः
(ii) मेरा प्रिय कविः कलिदासः
(iii) परोपकार:
(iv) महात्मा गाँधी
प्रश्न 14.
उपमा अलंकार की परिभाषा (हिन्दी अथवा संस्कृत) में सोदाहरण लिखिए।
अथवा
उत्प्रेक्षा अलंकार की परिभाषा संस्कृत में लिखिए। [3]
प्रश्न 15.
निम्नलिखित में से किन्हीं चार का संस्कृत में अनुवाद कीजिए। (8)
(i) साधु की कुटिया नदी के पास है।
(ii) गाँव के चारों ओर वृक्ष हैं।
(iii) राम ने रावण को बाण से मारा।
(iv) सुरेश पैर से लँगड़ा है।
(v) विद्या से नम्रता आती है।
(vi) हरि को लड्डू अच्छे लगते हैं।
प्रश्न 16.
(अ) निम्नलिखित रेखांकित पदों में से किन्हीं दो में नियम-निर्देशपूर्वक विभक्ति का उल्लेख कीजिए। (2)
(i) रामाय नमः
(ii) दिलीप: नरेषु श्रेष्ठः आसीत्।।
(iii) स: अक्ष्गा काणः।
(आ) ‘सः चौरात् बिभेति’ इस वाक्य में ‘चौरात्’ पद में विभक्ति है?
(i) द्वितीया
(ii) पञ्चमी
(iii) सप्तमी
(iv) षष्ठी
प्रश्न 17.
(अ) निम्नलिखित पदों में से किसी एक पद में विग्रह कीजिए। (3)
(i) मातरौ
(ii) यथाशक्ति
(iii) प्रतिदिनम्
(आ) नवरात्र में प्रयुक्त समास का नाम है।
(i) द्विगु
(ii) अव्ययीभाव
(iii) द्वन्द्व कर्मधारयः
प्रश्न 18.
(अ) जगदीशः का सन्धि विधायक सूत्र लिखिए। [1]
(आ) वागीश;’ का विच्छेद हैं। [1]
(i) चाक् + गीशः
(ii) वाम् + ईशः
(iii) वाग् + ईशः
(iv) वाग् + एश:
प्रश्न 19.
(अ) वारिणा पद में ‘वारिणी’ प्रातिपदिक के किस विभक्ति एवं वचन का रूप हैं? (2)
(आ) ‘वारिणि’ पद में ‘चारि’ प्रातिपदिक के किस विभक्ति व वचन का रूप हैं? (1)
(i) तृतीया, एकवचन
(ii) चतुथीं, द्विवचन
(iii) सप्तमी, एकवचन
(iv) प्रचमा, एकवचन
प्रश्न 20.
(अ) ‘नयामि’ क्रियापद का पुरुष और वचन लिखिए। (1)
(आ) ‘नी’ धातु के लोट्लकार उत्तमपुरुष एकवचन का रूप लिखिए। (1)
(i) नयानि
(ii) नेष्ये
(iii) नयै
(iv) अनये
प्रश्न 21.
(अ) ‘पठन्’ प्रयुक्त प्रकृति एवं प्रत्यय है। [1]
(i) पठ् + ल्युट्
(ii) पद् + क्त्वा
(iii) पद् + शनिच्
(iv) पद् + अनीयर्
(आ) ‘नी’ धातु में ल्युट् प्रत्यय लगाने पर रूप होता है।
(i) नयनम्
(ii) नयन्
(iii) नयमान:
(iv) इनमें से कोई नहीं
प्रश्न 22.
अधोलिखित वाक्यों में से किसी एक का वाच्य परिवर्तन कीजिए। (2)
(i) बालक ग्रामं गच्छति
(ii) रमा पुस्तकम् पठति
(iii) तेन हस्यते
Solutions
उत्तर 1.
(i) चन्द्रापीडः जरद्रविडधार्मिकं धनराशिं दत्तवान्।
(ii) पौराणां नमस्काराञ्जलिसहस्त्राणि प्रतीच्छन् चन्द्रापीड: उज्जयिन्याम् प्रविवेश।
(iii) करें गृहीत्वा पित्रा चन्द्रापीड विलासवती भवनं अनयत्।
(iv) चन्द्रापीछः शुकनासं द्रष्टुम आययौ।
(v) चन्द्रापीडः उज्जयिनीम् आजगाम्।
अथवा
(i) गुहाद्वारे प्रविश्य चन्द्रापीडः महाश्वेतां पश्यति।
(ii) तरलिको महाश्ता विषये प्रश्नं चन्द्रापीडः पृच्छति।
(iii) चन्द्रापीडस्य प्रश्नोत्तरम् महाश्वेता ददाति।
(iv) धवलशिलातले महाश्वेता समुपविष्टाम आसीत्।
(v) चन्द्रापस्यैव तुल्याकृति ब्राह्मण युवानम् अपश्यत्
उत्तर 4.
(अ) (iii) वैशम्पायनः,
(आ) (i) श्वेतकेतुः
उत्तर 8.
(अ) (ii) अग्निवर्णः
(आ) (iii) गुहायाम्
उत्तर 12.
(अ) (iii) धीरोदात्तः
(आ) (i) त्रयः
उत्तर 18.
(अ) ‘झलां जशोऽन्ते’
(आ) (i) वाक् + गीशः
उत्तर 19.
(अ) द्वितीया विभक्ति, द्विवचन
(आ) (iii) सप्तमी, एकवचन
उत्तर 20.
(अ) इस प्रश्न के उत्तर के लिए पृष्ठ संख्या 84-94 देखें।
(आ) नयानि
उत्तर 21.
(अ) (i) पठ् + ल्युट्
(आ) (i) नयनम्
उत्तर 22.
(i) बालकेन ग्रामः गम्यते।
(ii) रमया पुस्तकं पठ्यते।
(iii) स; इसति।
Hindilearning.in Team आशा करती हैं कि कक्षा 12 – UP Board Class 12 Sanskrit Model Paper 2 स्टडी में आपकी मदद करेंगे। यदि आपको कक्षा 12 – Sanskrit Model Papers के बारे में कोई प्रश्न है, तो नीचे एक comment box में पूछ सकते है, हम जल्द से जल्द आपके प्रश्न का उत्तर देंगे |