Class 12 Sanskrit Model Paper 3 – UP Board Sanskrit Solutions
समय : 3 घण्टे 15 मिनट
पूर्णांक : 70
निर्देश प्रारम्भ के 15 मिनट परीक्षार्थियों को प्रश्न-पत्र पढ़ने के लिए निर्धारित हैं।
प्रश्न 1.
निम्नलिखित गद्य खण्ड पर आधारित प्रश्नों के उत्तर दीजिए। (10)
निर्गत्य च उत्ताम्यता हृदयेन किमपि किमपि चिन्तयन्, दिवा रात्रौ च अवहत्। एवं वहतोऽप्यस्य दवीयस्तया अध्वनः अर्धपथ एवं आशुगमनविघ्नकारी बभूव जलदकालः तादृशेऽपि प्रावृकाले कलामपि अकृतपरिलम्बः धाराहतिविकूणिताक्षेण अपचीयमानबलजवोत्साहेन वाजिसैन्येन अनुगम्यमानः तदेव अच्छोदम् आससाद। तत्र चतुर्वपि पाश्र्वेषु तुरगगत एवं विचिन्वन् समन्तात् बभ्राम। भ्राम्यंश्च यदा न क्वचिदपि किञ्चित् अवस्थानचिह्नपमि नोपलक्षितवान् तदा महाश्वेता कदाचिदस्य वृत्तान्तस्य अभिज्ञा भवेदिति विचिन्त्य तदाश्रमम् उपजगाम्।
(i) दिवो रात्रौ च कैः अवहत्?
(ii) अर्धपथे किं बभूव?
(iii) वाजिसैन्येन अनुगम्यमानः चन्द्रापीडः कुत्र आससाद?
(iv) आश्रमम् उपजगाम् कः?
(v) चन्द्रापीडः कुत्र आससाद?
अथवा
अत्रान्तरे पत्रलेखानिवेदितचन्द्रापीडागमन कादम्बरी
महाश्वेतादर्शनं व्याजीकृत्य, पत्रलेखाकरावलम्बिनी मदलेखया सह तत्रैव आजगाम।। तत्र च तत्क्षणोन्मुक्तजीवितं चन्द्रापीडं दृष्ट्वा हा हा किमिदम्’ इति अधोमुखी धरातलम् उपायन्ती मदलेखया अर्धायित्। चिरात् । लब्धसंज्ञा कादम्बरी महाश्वेतां कण्ठे गृहीत्वा अवादीत्-“प्रियसखी! तवास्ति काचन प्रत्याशा। मम पुन: हताशायाः सापि नास्ति। तत आमन्त्रये प्रियसखीम् पुनः जन्मान्तरसमागमाय। अहं पुन: इममात्यनं देवस्य कण्ठलग्ना। विभावसौ निर्वापयामि” इत्यभिधानैव चन्द्रापीडचरणौ कराभ्याम् उपक्षिप्य अङ्केन धृतवनी।
(i) पत्रलेखा कादम्बरीम् कस्यागमनं निवेदयति?
(ii) का अधोमुखी धरातलम् उपयान्ती?’
(iii) कादम्बरी कस्यां कण्ठे गृहीत्वा अवादी?
(iv) कादम्बरी कया सह आजगाम्?
(v) कादम्बरी तत्क्षणोन्मुक्तजीवितं कम् अपश्यत्?
प्रश्न 2.
अपनी पाठ्य पुस्तक के आधार पर किसी एक पात्र का हिन्दी में चरित्र-चित्रण कीजिए। [4]
(i) चन्द्रापीड
(ii) महाश्वेता
(iii) पुण्डरीक
प्रश्न 3.
बाणभट्ट की कृतियों का उल्लेख हिन्दी अथवा संस्कृत में कीजिए। (4)
प्रश्न 4.
निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) चन्द्रापीडस्य पिता कः?
(i) शूद्रकः
(ii) कपिलः
(iii) तारापीडः
(iv) शुकनासः
(आ) सम्राज्ञी विलासवती कस्य माता अस्ति?
(i) चन्द्रापीडस्य
(ii) शूद्रकस्य
(iii) तारापीडस्य
(iv) पुण्डरीकस्य
प्रश्न 5.
निम्नलिखित श्लोकों में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) तद्रभ कल्याणपरम्पराणां भोक्तारमुर्जस्वलमात्मदेहम्।
महीतलस्पर्शनमात्रभिन्न मृद्धं हि राज्यं पदमैन्द्रमाहुः।।
अथवा
(आ) भक्त्या गुरौ मय्यनुकम्पया च प्रीतास्मि ते पुत्र! वरं वृणीष्व।
न केवलानां पयसां प्रसूति मवेहि मां कामदुध प्रसन्नाम्।।
प्रश्न 6.
निम्नलिखित में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित संस्कृत में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) क्षतात् किल जायत इत्युदप्रः क्षत्रस्य शब्दो भुवनेषु रूढः।
राज्येन किं तद्विपरीतवृत्ते; प्राणैरुपक्रोशमलीमसैर्वा।
अथवा
(आ) सेयं स्वदेहार्पणनिष्क्रयेण न्याय्या मया मोचयितुं भवत्तः।
ने पारणा स्याद्विहता तवैवं भवेदलुप्तश्च मुनेः क्रियार्थः।।
प्रश्न 7.
कालिदास की कृतियों का उल्लेख हिन्दी अथवा संस्कृत में कीजिए। (4)
प्रश्न 8.
निम्नलिखित विकल्पों में से सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) रघुवंशे समुपवर्णित: प्रथमः राजा अस्ति [1]
(i) दिलीप:
(ii) रामः
(iii) दशरथः
(iv) अजः
(आ) नन्दिनी का आसीत्? [1]
(i) वृषभः
(ii) गौः
(iii) अजा
(iv) बालिका
प्रश्न 9.
निम्नलिखित में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) उद्गलितदर्भकवला मृग्य: परित्यक्तनर्तना मयूराः।
अपसृतपाण्डुपत्रा मुञ्चन्त्यभ्रूणीव लता:।।
अथवा
(आ) अस्मान् साधु विचिन्त्य संयमधनानुच्चैः कुलं चात्मन स्त्य्यस्याः कथमप्यबान्धवकृत स्नेहप्रवृतिं च ताम्।
सामान्यप्रतिपत्तिपूर्वकमियं दारेषु दृश्या त्वया भाग्यायत्तमतः परं न खलु तद् वाच्यं वधुबन्धुभिः।।
प्रश्न 10.
निम्नलिखित में से किसी एक सूक्ति की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(i) न खलु धीमतां कश्चिविषयोनाम।
(ii) शान्तानुकुल पवनश्च शिवश्च पन्थाः।
(iii) मार्गे पदानि खलु ते विषमी भवन्ति।
प्रश्न 11.
कालिदास की नाट्यकला का हिन्दी अथवा संस्कृत में उल्लेख कीजिए।(4)
प्रश्न 12.
निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) दुष्यन्त-शकुन्तलयोः पुत्रः अस्ति? [1]
(i) सर्वदमनः
(ii) गौतमः
(iii) नारदः
(iv) शारद्वतः
(आ) अभिज्ञानशाकुन्तले मुख्य रसः कः?
(i) करुण रसः
(ii) शान्त रसः
(iii) वीर रसः
(iv) श्रृंगार रसः
प्रश्न 13.
निम्नलिखित विषयों में से किसी एक विषय पर संस्कृत में 10 पंक्तियों में निबन्ध लिखिए। (10)
(i) संस्कृत साहित्य:
(ii) व्यायामः
(iii) अनुशासनम्
(iv) यातायातस्य नियमः
प्रश्न 14.
उपमा अलंकार की परिभाषा (हिन्दी अथवा संस्कृत) में सोदाहरण लिखिए। [3]
अथवा
रूपक अलंकार की परिभाषा संस्कृत में लिखिए
प्रश्न 15.
निम्नलिखित में से किन्हीं चार का संस्कृत में अनुवाद कीजिए। (8)
(i) ऋषि की कुटिया नदी के पास है।
(ii) विद्यालय के दोनों ओर वृक्ष हैं।
(iii) राम, रावण को बाण से मारती है।
(iv) कृष्ण पैर से. लँगड़ा है।
(v) विद्या से नम्रता आती हैं।
(vi) मोहन को फल अच्छे लगते हैं।
प्रश्न 16.
(अ) निम्नलिखित रेखांकित पदों में से किन्हीं दो में नियम-निर्देशपूर्वक विभक्ति का उल्लेख कीजिए। (2)
(i) महापुरुषः सदा पापात जुगुप्सन्ते।
(ii) कविषु कालिदासः श्रेष्ठः।
(iii) साधुः रामो मातरि।
(आ) ‘रामः पादेन खञ्जः’ अस्ति। रेखांकित पद में कौन सी विभक्ति है? [1]
(i) तृतीया
(ii) चतुर्थी
(iii) पञ्चमी
(iv) सप्तमी
प्रश्न 17.
(अ) निम्नलिखित में से किसी एक पद में विग्रह कीजिए। [2]
(i) निर्विघ्नम्
(ii) अनुरूपम्
(iii) पाणिपादम्
(आ) त्रिभुवन’ में प्रयुक्त समास का नाम लिखिए। [1]
(i) द्विगु
(ii) द्वन्द
(iii) अव्ययीभाव
(iv) बहुव्रीहि
प्रश्न 18.
(अ) ‘तल्लीन:’ का सन्धि विधायक सूत्र लिखिए। [2]
(i) खरिच
(ii) अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः
(iii) तोलिं
(iv) यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा
(आ) ‘उषषति का सन्धि विच्छेद होगा
(i) उषो + षति
(ii) उपोष + इति
(iii) उ + पोषति
(iv) उप + ओषति
प्रश्न 19.
(अ) ‘मधु’ पद में ‘मधुनी’ प्रातिपदिक के किस विभक्ति एवं वचन का का रूप है? [2]
(आ) ‘मनसा’ पद में ‘मनोभिः’ प्रातिपदिक की किस विभक्ति एवं वचन का रूप है? (1)
(i) तृतीया विभक्ति बहुवचन
(ii) सप्तमी विभक्ति एकवचन
(iii) चतुर्थी विभक्ति द्विवचन
(iv) पंचमी विभक्ति बहुवचन
प्रश्न 20.
(अ) ‘सेवेत’ क्रियापद का पुरुष और वचन लिखिए। (2)
(आ) ‘नी’ धातु लोट् लकार, मध्यम पुरुष, बहुवचन का रूप है (1)
(i) नयति
(ii) नयतु
(iii) नयत
(iv) नय
प्रश्न 21.
(अ) पठनीय’ में प्रयुक्त प्रकृति प्रत्यय है। [1]
(i) पठ् + ल्युट्
(ii) पठ् + क्त्वा
(iii) पठ् + शानच्
(iv) पठ् + अनीयर्
(आ) स्था’ धातु में क्त्वा प्रत्यय लगाने पर रूप होता है (1)
(i) स्थात्वा
(ii) तिष्ठित्वा
(iii) स्थित्वा
(iv) इनमें से कोई नहीं
प्रश्न 22.
निम्नलिखित में से किसी एक वाक्य का वाच्य परिवर्तन कीजिए। (2)
(i) बालकः मार्गे अधावत्।
(ii) सीता पत्रं लिखति।
(iii) तेन पुस्तकं पठ्यते।
Solutions
उत्तर 4.
(अ) (iii) तारापीडः
(आ) (i) चन्द्रापीडस्य
उत्तर 8.
(अ) (i) दिलीपः
(आ) (ii) गौः
उत्तर 12.
(अ) (i) सर्वदमनः
(आ) (iv) श्रृंगार रसः
उत्तर 16.
(अ) (ii) कविषु कालिदासः श्रेष्ठः।
(आ) (i) तृतीया
उत्तर 17.
(आ) (i) द्विगु
उत्तर 18.
(अ) (iii) तोलिं
(आ) (iv) उप + ओषति
उत्तर 19.
(अ) प्रथमा विभक्ति द्विवचन,
(आ) (i) तृतीया विभक्ति बहुवचन
उत्तर 20.
(अ) प्रथम पुरुष एकवचन
(आ) (ii) नयत
उत्तर 21.
(अ) (iv) पद् + अनीयर्
(आ) (iii) स्थित्वा
Hindilearning.in Team आशा करती हैं कि कक्षा 12 – UP Board Class 12 Sanskrit Model Paper 3 स्टडी में आपकी मदद करेंगे। यदि आपको कक्षा 12 – Sanskrit Model Papers के बारे में कोई प्रश्न है, तो नीचे एक comment box में पूछ सकते है, हम जल्द से जल्द आपके प्रश्न का उत्तर देंगे |