Class 12 Sanskrit Model Paper 4 – UP Board Sanskrit Solution
समय : 3 घण्टे 15 मिनट
पूर्णांक : 70
निर्देश प्रारम्भ के 15 मिनट परीक्षार्थियों को प्रश्न-पत्र पढ़ने के लिए निर्धारित हैं।
प्रश्न 1.
निम्नलिखित गद्य खण्ड पर आधारित प्रश्नों के उत्तर दीजिए। (2 × 5 = 10)
एवं कथयित्वा भगवान् जाबालिः स्मितं कृत्वा हारीतप्रमुखान् सर्वान् अवादीत् “दृष्टं कथारसस्य चित्ताक्षेपसामर्थ्यम्। यत् कथयितुं प्रवृत्तोऽस्मि तत् परित्यज्यैव कथारसात् अतिदूरम् अतिक्रान्तोऽस्मि। यः स कामोपहतचेताः स्वयं कृतादेव अविनयात् दिव्यलोकत: परिभेश्य, मर्त्यलोके वैशम्पायननामा शुकनाससूनुः अभवत्, स एवैष पुन: स्वयंकृतेन अविनयेन अस्यां शुकजातौ पतितः” इति। एवं वदत्येव भगवति जाबालौ सुप्तप्रबुद्धस्येव में पूर्वजन्मोपार्जिताः सर्वाः विद्या: जिह्वाग्रे अभवन्। मनुजस्येव चेयं विस्पष्टा भारती समुत्पन्ना। मनुष्यशरीरात् ऋते सर्वमन्यत् महाश्वेतानुरागादिकम् उपगतम्। अथ भगवान् जाबालिः “अहो प्रभातप्राया रजनी” इत्युक्त्वा गोष्ठीं भङ्क्त्वा उदतिष्ठत्।
(i) स्मितं कृत्वा सर्वान् क; अवादीत्।
(ii) भगवान् जाबालिः पुत्रः कः आसीत्।
(iii) वैशम्पायनः कस्य पुत्रः आसीत्?
(iv) सर्वा:विद्याः कस्य जिह्वाग्रे अभवन्?
(v) “अहो प्रभात प्रायी रजनी” इत्युक्त्वा कः उदतिष्ठत्?
अथवा
तस्मिन्नेव चान्तरे दक्षिणानिलं प्रर्वतयन् मन्मथोल्लासकारी परावर्तत सुरभिमासः। तेन च पर्याकुलितड्दया कादम्बरी सायाने स्नात्वा निर्वर्तितकामदेवपूजा चन्द्रापीडम् सुरभिशीतलैः स्नायित्वाम्भोभिः विलिष्य हरिचन्दनेन पुष्पैः अलंकृत्य भावार्द्रया दृशा सुचिरम् अलोक्य निर्भर कण्ठे जग्राह। तेन कादम्बरीकण्ठग्रहेण, चन्द्रापीडतस्य कण्ठस्थानं। पुनर्जीवितं प्रत्यपद्यत। सच्च एवं उच्छ्वसितं हृदयम्। उन्मीलन्चक्षुः एव च सुप्तप्रतिबुद्ध इव प्रत्यापनसर्वाङ्गचेष्टः चन्द्रापीडः कादम्बरी दोभ्यम् आबध्नन् अवादीत्-भीरु ! परित्यजयतां भयम् ।
(i) कादम्बरी स्नात्वा कस्य पूजा अकरोत्।
(ii) कः मास परावर्तत?
(iii) किं परित्यज्यता?
(iv) क; उर्मीलच्चक्षुः?
(v) चन्द्रापीडः काम् दोभ्या॑म् आबध्नन्?
प्रश्न 2.
अपनी पाठ्य-पुस्तक के आधार पर किसी एक पात्र का हिन्दी में चरित्र-चित्रण कीजिए। (अधिकतम 100 शब्द) [4]
(i) तारापीड
(ii) कपिंजल
(iii) महाश्वेता
प्रश्न 3.
बाणभट्ट की भाषा-शैली का विवेचन हिन्दी अथवा संस्कृत में कीजिए। (अधिकतम 100 शब्द) [4]
प्रश्न 4.
निम्नलिखित विकल्पों में से सही विकल्प चुनकर लिखिए। (1)
(अ) कपिञ्जल एवं वैमानिक-शापवशात् अभवत्?
(i) तारापीडः
(ii) इन्द्रायुधः
(iii) शूद्रकः
(iv) हलायुषः
(आ) कादम्बर्याम् मन्त्री शुकनासः कस्मै उपदेशं ददाति?
(i) तारापीडाय
(ii) चन्द्रापीडाय
(iii) पुण्डरीकाय
(iv) शूद्रकाय
प्रश्न 5.
निम्नलिखित श्लोकों में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) एकतिपत्रं जगतः प्रभुत्वं नवं वयः कान्तमिदं वपुश्च।
अल्पस्य हेतोबेहु हातुमिच्छन् विचारमूढः प्रतिभसि में त्वम्।
अथवा
(आ) वत्सस्य होमार्थविधेश्च शेष् मृषेरनुज्ञामधिगम्य मातः।
ऊधस्यमिच्छामि तवोपभोक्तुं षष्ठांशमुर्त्या इव रक्षितायाः।।
प्रश्न 6.
निम्नलिखित में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित संस्कृत में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) भूतानुकम्पा तव चेदियं गौ रेको भवेत्स्वस्तिमती त्वदन्ते।
जीवन्पुनः शश्वदुषप्लवेभ्यः प्रजाः प्रजानाथ ! पितेव पासि।।
अथवा
(आ) तथेति गामुक्तवते दिलीपः सद्यः प्रतिष्टम्भविमुक्तबाहुः।
स न्यस्तशस्त्रो हरये स्वदेह मुपानयत् पिण्डमिवामिषस्य।।
प्रश्न 7.
कालिदास के नाटकों का उल्लेख हिन्दी अथवा संस्कृत में कीजिए। (4)
प्रश्न 8.
निम्नलिखित विकल्पों में से सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) रघुवंशे कति सर्गाः विद्यन्ते? [1]
(i) 19
(ii) 18
(iii) 21
(iv) इनमें से कोई नहीं
(आ) नन्दिनी कस्य गौः आसीत्? [1]
(i) वशिष्ठस्य
(ii) अजस्य
(iii) दिलीपस्य
(iv) कालिदासस्य
प्रश्न 9.
निम्नलिखित में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(अ) भूत्वा चिराय चतुअन्तमहीसपत्नी
दौष्यन्तिमप्रतिरचं तनयं निवेश्य।
भत्र तदर्पितकुटुम्बभरेण सार्ध
शान्ते करिष्यसि पदं पुनराश्रमेऽस्मिन्।।
अथवा
(आ) शममेष्यति मम शोकः कथं नु वत्से त्वया रचितपूर्वम्।
उटजद्वारविरुदं नौवारबलिं विलोकतः।।
प्रश्न 10.
निम्नलिखित में से किसी एक सूक्ति की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए। (2 + 5 = 7)
(i) अर्थे हि कन्या परकीय एव।
(ii) ओदकान्तं स्निग्धो जनोऽनु गन्तयः।
(iii) शान्ते करिष्यसि पदं पुनराश्रमेऽस्मिन्।
प्रश्न 11.
कालिदास की नाट्यकला का निरूपण हिन्दी अथवा संस्कृत में कीजिए। (अधिकतम 100 शब्द)
प्रश्न 12.
निम्नलिखित में दिए गए विकल्पों में से सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) शकुन्तलां पतिकुलं विसृज्य काश्यपेन प्राप्तम्
(i) सुखम्
(ii) दुःखम्
(iii) स्वास्थ्यम्
(iv) अस्वास्थ्य म्
(आ) पंरकीयोऽर्थः
(i) ऋणम्
(ii) कुसीदम्
(iii) कन्या
(iv) पत्नी
प्रश्न 13.
निम्नलिखित विषयों में से किसी एक विषय पर संस्कृत में 10 पंक्तियों में निबन्ध लिखिए। (10)
(i) विद्याधनं सर्वधन प्रधानम्
(ii) परोपकारायः
(iii) अहिंसा परमोधर्म;
(iv) उद्यमेन हिसिष्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः।
प्रश्न 14.
उपमा अलंकार की परिभाषा हिन्दी अथवा संस्कृत में सोदाहरण लिखिए। [3]
अथवा
रूपक अलंकार की परिभाषा हिन्दी अथवा संस्कृत में लिखिए।
प्रश्न 15.
निम्नलिखित में से किन्हीं चार वाक्यों को संस्कृत में अनुवाद कीजिए। (2 × 4 = 8)
(i) ब्राह्मण की कुटिया नदी के पास हैं।
(ii) गाँव के दोनों ओर उद्यान हैं।
(iii) राम ने रावण को बाण से मारा।
(iv) वह पैर से लँगड़ा है।
(v) विद्या से नम्रता आती है।
(vi) देवदत्त को लड्डू अच्छे लगते हैं।
प्रश्न 16.
(अ) निम्नलिखित रेखांकित पदों में से किन्हीं दो में नियम-निर्देशपूर्वक विभक्ति का उल्लेख कीजिए। [2]
(i) बालकेन सह आगतः पिता।
(ii) चक्षुषा काणः अस्ति।
(iii) ऋते ज्ञानात न मुक्तिः।
(आ) ‘तिलेषु तैलम्’ वाक्य के रेखांकित पद में प्रयुक्त विभक्ति कौन-सी है? [1]
(i) तृतीया
(ii) पञ्चमी
(iii) सप्तमी
(iv) प्रथमा
प्रश्न 17.
(अ) निम्नलिखित में से किसी एक पद में विग्रह कीजिए। (2)
(i) पंचतन्त्रम्
(ii) अथिहरि
(iii) उपगंगम्।
(आ) त्रिफला में प्रयुक्त समास का नाम लिखिए। [1]
(i) द्विगु
(ii) अव्ययीभाव
(iii) बहुव्रीहि
(iv) द्वन्द्व
प्रश्न 18.
(अ) ‘सच्चरितम्’ का सन्धि विधायक सुत्र लिखिए।
(आ) दोग्धा का सन्धि विच्छेद होगा।
(i) दोग + धा
(ii) दो + ग्धा
(iii) दोध् + धा
(iv) दोक् + श्रा
प्रश्न 19.
(अ) ‘सर्व’ पद में सर्वेण’ प्रातिपदिक की किस विभक्ति एवं वचन का रूप है? [2]
(आ) ‘इदम्’ पद ‘इयम्’ प्रातिपदिक को किस विभक्ति एवं वचन का रूप है? [2]
(i) प्रथमा विभक्ति एकवचन
(ii) द्वितीया विभक्ति, बहुवचन
(iii) चतुर्थी विभक्ति, एकवचन
(iv) पंचमी विभक्ति, द्विवचन
प्रश्न 20.
(अ) ‘नयति’ क्रियापद का पुरुष और वचन लिखिए। [2]
(आ) ‘नी” धातु ललकार, मध्यम पुरुष, एकवचन का रूप होगा [1]
(i) नय
(ii) नयातु
(iii) नयात
(iv) नयस
प्रश्न 21.
(अ) ‘भवनम्’ में प्रयुक्त प्रकृति प्रत्यय है। [1]
(i) भू + ल्युट्
(ii) भू + क्त्वा
(iii) भू + अन
(iv) भू + अनीयर्
(आ) ‘पा’ धातु में क्त्वा प्रत्यय लेगाने पर रूप होता है। [1]
(i) पीतम्
(ii) पीतः
(iii) पीत्वा
(iv) पातुम्
प्रश्न 22.
निम्नलिखित में से किसी एक वाक्य का वाच्य परिवर्तन कीजिए। (2)
(i) अश्वः मार्गे धावत्।
(ii) समः पत्र लिखति।
(iii) अहं पुस्तकं पठ्यते।
Solutions
उत्तर 4.
(अ) (ii) इन्द्रायुधः
(आ) (ii) चन्द्रापीद्धाय
उत्तर 8.
(अ) (i) 19
(आ) (i) वशिष्ठस्य
उत्तर 12.
(अ) (i) सुखम्
(आ) (iii) कन्या
उत्तर 16.
(आ) (iii) सप्तमी
उत्तर 17.
(आ) (i) द्विगु
उत्तर 18.
(आ) (iv) दोक् + धा
उत्तर 19.
(आ) (i) प्रथमा विभक्ति, एकवचन
उत्तर 20.
(अ) ललकार प्रथम पुरुष एकवचन
(आ) (iv) नयसि
उत्तर 21.
(अ) (i) भू + ल्युट्
(आ) (iii) पौत्वा
Hindilearning.in Team आशा करती हैं कि कक्षा 12 – UP Board Class 12 Sanskrit Model Paper 4 स्टडी में आपकी मदद करेंगे। यदि आपको कक्षा 12 – Sanskrit Model Papers के बारे में कोई प्रश्न है, तो नीचे एक comment box में पूछ सकते है, हम जल्द से जल्द आपके प्रश्न का उत्तर देंगे |